Zagadnienie to budzi wiele emocji, powiązanych jest z nim cała masa mitów. Niestety, w literaturze brakuje przekonujących dowodów mogących pozwolić na obalenie lub potwierdzenie wpływu sterydów anaboliczno-androgennych oraz innych środków hormonalnych na syntezę kolagenu.

  1. Czy kolagen jest ważny?
  2. Testosteron, estrogeny i progesteron a zawartość kolagenu u zwierząt
  3. Badania na ludziach
  4. Kolejne badanie 

Czy kolagen jest ważny?

Tak, ponieważ „istotą choroby zwyrodnieniowej jest powolna utrata kolagenu i proteoglikanów w chrząstce stawowej, prowadząca do pogorszenia jej właściwości biomechanicznych”.

Zagadnienie zmian oraz chorób stawów jest bardzo skomplikowane i należy tu uwzględnić:

  • wiek
  • płeć
  • nadwagę
  • czynniki genetyczne
  • rodzaj prowadzonego treningu – występujące przeciążenia i urazy (inne obciążenia występują w wysiłku statycznym, oporowym, inne w dynamicznym bez ciężarów)
  • profil hormonalny danej osoby (co omawiam w dalszej części opracowania)
  • wcześniejsze kontuzje, operacje, schorzenia (stłuczenia, zwichnięcia, złamania, uszkodzenia więzadeł)
  • stosowane leki
  • współistniejące schorzenia. Do najczęściej spotykanych kostno-stawowych i łącznotkankowych zespołów paranowotworowych u chorych na nowotwór złośliwy należą: zapalenie stawów (raki płuca, białaczki, chłoniaki), osteoartropatia przerostowa (niedrobnokomórkowy rak płuca, nowotwory grasicy, rak przełyku), systemowy toczeń (chłoniaki, nowotwory układu pokarmowego, rak wątroby) 
  • układowe choroby tkanki łącznej
  • seronegatywne zapalenia stawów kręgosłupa (spondyloartropatie seronegatywne)
  • chorobę zwyrodnieniową stawów
  • zapalenia stawów towarzyszące zakażeniu
  • zapalenia stawów towarzyszące chorobom metabolicznym i gruczołów dokrwiennych
  • choroby kości i chrząstek
  • dziedziczne choroby tkanki łącznej
  • zmiany okołostawowe
  • nowotwory i zmiany nowotworopodobne
  • zmiany w stawach w przebiegu innych zespołów chorobowych

Uwaga

Wbrew obiegowym mitom i opiniom rozpowszechnianym w klubach, sterydy anaboliczno androgenne nie są uznawane za leki pierwszego, drugiego ani nawet ostatniego rzutu w przypadku np. zmian zwyrodnieniowych stawów, wg EULAR, ACR, OARSI i NICE. Są to odpowiednio: European League Against Rheumatism (EULAR); American College of Rheumatology (ACR); Osteoarthritis Research Society International (OARSI); National Institute for Healthy and Care Excellence (NICE). Wspomniane organizacje sugerują raczej leczenie niefarmakologiczne, operacyjne oraz farmakologiczne.

W ramach tego ostatniego zaleca się: paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne (w tym te podawane na skórę), inhibitory COX-2, tramadol, kortykosteroidy podawane do stawu, opioidy, kwas hialuronowy podawany do stawu, duloksetynę, kapsaicynę itd. Tylko w jednych zaleceniach figurują estrogeny i nie jest to szeroko przyjęty sposób leczenia farmakologicznego (wspominają o tym autorzy opracowania OARSI z 2008 r.).

Uwaga, w polskim opracowaniu „Choroba zwyrodnieniowa stawów - aktualne standardy leczenia” znalazłem poważny błąd. Autorzy napisali, iż steroidy (kortykosteroidy) podaje się do tętnicy, tymczasem wytyczne OARSI z 2008, jak i 2014 r. wyraźnie mówią o podawaniu kortykosteroidów do stawu (intra-articular corticosteroids), nikt nie sugeruje podawania ich do tętnicy (i.a. czyli in arteriam).

Testosteron, estrogeny i progesteron a zawartość kolagenu u zwierząt

W jednym z badań sprawdzono, jak hormony płciowe wpływają na zawartość białek oraz kolagenu w stawie skroniowo-żuchwowym u dorosłych szczurów (samców i samic). 144 szczury przydzielono do 14 grup po 12 osobników. Dwie grupy funkcjonowały jako kontrolne (brak kuracji).

Dwie kolejne poddano udawanej operacji oraz udawanej kuracji hormonalnej (placebo). Kolejne 10 grup (5 samce, 5 samice) poddano wycięciu jąder (jajników) oraz podawano estrogeny, progesteron, estrogeny + progesteron lub testosteron. Mierzono zawartość białek oraz kolagenu w stawie skroniowo-żuchwowym.

Wyniki

  • zawartość kolagenu w stawie skroniowo-żuchwowym była wyższa u samców w porównaniu do samic (w grupie kontrolnej)
  • wymieniona wyżej różnica zanikła po wycięciu jąder (jajników)
  • odnotowano zmniejszanie się ilości kolagenu oraz białek wskutek oddziaływania estrogenów, progesteronu oraz estrogenów razem z progesteronem (niezależnie czy wykastrowano, czy całkowicie usunięto szczurom jądra)
  • odnotowano wzrost ilości kolagenu i białek po wycięciu jajników u samic i podawaniu im testosteronu oraz przy podawaniu testosteronu wykastrowanym samcom i samicom
  • jedyne istotne statystycznie efekty terapii hormonalnej dotyczyły wpływu estrogenów razem z progesteronem u samic, które pozbawiono jajników (zmniejszenie zawartości białek w stawie skroniowo-żuchwowym) oraz wpływu podawania estrogenów samcom pozbawionym jąder (odnotowano zmniejszenie się zawartości kolagenu w stawie skroniowo-żuchwowym)

W kolejnym z badań u szczurów wywołano reumatoidalne zapalenie stawów (ang. rheumatoid arthritis). „Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) jest najczęstszą układową zapalną chorobą tkanki łącznej (1% dorosłej populacji).

W przebiegu RZS dochodzi do osteoporozy (OP) zarówno przystawowej (miejscowej), jak i uogólnionej (wtórnej). RZS wymieniane jest jako niezależny czynnik ryzyka złamań. Mechanizm patogenezy osteoporozy uogólnionej występującej u ok. 50% chorych jest złożony. Aktywny proces zapalny związany jest ze zwiększonym poziomem cytokin prozapalnych, przede wszystkim TNF alfa i interleukiną-1”.

Jest to przewlekła choroba, którą wiąże się z dysfunkcją układu immunologicznego oraz postępującym stanem zapalnym (inne to np. toczeń rumieniowaty układowy, czyli ang. systemic lupus erythematosus). W obrębie układu immunologicznego pojawia się dysfunkcja, która polega na wytwarzaniu dużych ilości autoprzeciwciał, nadreaktywnością limfocytów oraz odkładaniem się kompleksów immunologicznych w różnych narządach.

RZS powoduje utratę kolagenu oraz glikozoaminoglikanów w chrząstce, oraz błonie maziowej.

Glikozoaminoglikany to:

  • kwas hialuronowy (HA)
  • chondroityno-4-siarczany (Ch-4-S)
  • chondroityno-6-siarczany (Ch-6-S)
  • siarczany dermatanu (DS)
  • siarczany keratanu (KS)
  • siarczany heparyny (Hep)
  • siarczany heparanu (HS)

W badaniu sprawdzono jak testosteron, estrogen i progesteron wpływają na stres oksydacyjny oraz zmiany w macierzy błony maziowej u szczurów. „Błona maziowa odpowiada za produkcję i resorpcję płynu stawowego oraz za odżywianie i smarowanie chrząstki stawowej”.

W skrócie, u szczurów (wykastrowanych lub po usunięciu jajników) wzrósł stres oksydacyjny, stwierdzono to poprzez zwiększenie się peroksydacji lipidów oraz spadek ilości antyoksydantów w ustroju zwierząt. Spowodowało to zwiększenie się poziomów czynnika martwicy nowotworów alfa (TNF-α) oraz ilości MMP-2 (metaloproteinazy 2).

SAA

Efektem była utrata kolagenu, elastyny oraz glikozoaminoglikanów (w skrócie GAG). MMP-2 ma istotne znaczenie np. w pierwotnym nadciśnieniu tętniczym. Klasyfikuje się go jako enzym proteolityczny. TNF-α to znany czynnik prozapalny, wiązany np. z reumatoidalnym zapaleniem stawów, insulinoopornością czy cukrzycą.

Zastosowano terapię DHT (25 mg) oraz estrogenem (5 mcg w 0,1 ml, podskórnie) – co przywróciło w dużym stopniu ilość antyoksydantów w ustroju zwierząt. Spowodowało też zmniejszenie się ilości czynnika martwicy nowotworów alfa oraz MMP-2. W tym względzie estrogeny oddziaływały silniej od DHT. Progesteron (2 mg, podskórnie) nie miał wpływu na przebieg choroby, za to zahamował ochronne działanie estrogenów. Jednakże progesteron zwiększył ilość kolagenu w tkankach zwierząt.

Badania na ludziach

W badaniu z 1990 r. Hassager C . i wsp. 39 kobiet otrzymywało 50 mg nandrolonu decanoate domięśniowo lub placebo co trzy tygodnie, przez rok. W drugiej próbie 40 kobiet otrzymywało 2 mg 17 beta-estradiolu oraz 1 mg norethisteronu acetate lub placebo codziennie, przez rok. Mierzono ilość PIIINP w osoczu – jest to aminokońcowy propeptyd prokolagenu typu III (PIIINP).

Jest to także ważny wskaźnik diagnostyczny włóknienia wątroby. Poziom PIIINP ustalano co 3 miesiące. Terapia nandrolonem zwiększyła o 50% ilość aminokońcowego propeptydu prokolagenu typu III w osoczu po 3 miesiącach. Później efekty były mniejsze, ale nadal znaczące.

Podobne zmiany, ale w o wiele mniejszym nasileniu przyniosła terapia hormonalna (estradiol + progestagen). Notabene HTZ (zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn) budzi bardzo poważne kontrowersje i wątpliwości, ale to temat na cykl artykułów (np. w związku z ryzykiem zakrzepicy, raka piersi, chorób serca, udaru mózgu czy nawet zwiększonego ryzyka utraty pamięci).

Czy kobiety po menopauzie stanowią punkt odniesienia dla mężczyzn, kulturystów?

Niekoniecznie. Tak samo nieprzydatne są badania na liniach komórkowych, gdzie wykazano, iż stanazolol (winstrol) zwiększył dwukrotnie ilości alpha1 (I) oraz alpha1 (III) prokolagenu w mRNA. Czy to znaczy, iż winstrol będzie miał takie właściwości u ludzi? Jest to raczej wykluczone (wiąże się ten środek z nasileniem kontuzji). Najśmieszniejsze (lub może najbardziej tragiczne) jest to, że osoby, które nie rozumieją badań naukowych, wyciągają po kilku zdaniach wiążące wnioski.

Przykład z forum testosterone-nation – jeden z mężczyzn (o nicku kenny_mccormick) opublikował link do badania dotyczącego wpływu estrogenów i testosteronu na linie komórkowe nerki (konkretnie obszaru mezoangialnego). I natychmiast drugi wyciągnął bezsensowny wniosek, iż estrogeny są szkodliwe dla syntezy kolagenu, natomiast testosteron nie ma wpływu na syntezę kolagenu!

I tak właśnie wygląda wiedza propagowania w sieci oraz mity powielane na forach dyskusyjnych i youtube. Powtarzam – badania na liniach komórkowych nie stanowią żadnego punktu odniesienia dla sportowców. A już na pewno nie te dotyczące zmian syntezy kolagenu w nerce czy innym organie. To badanie w ogóle nie powinno się znaleźć jako wytoczony argument w żadnej dyskusji, ale rzeczywistość potrafi zaskakiwać.

Niestety, w podobnym tonie jest artykuł z „MD” powielany w tysiącach kopii, gdzie autorzy podają dane „z kosmosu” dotyczące nandrolonu, primobolanu czy boldenonu. Niestety, nie ma żadnych referencji do tych rewelacji (rzekomo u mężczyzny po nandrolonie ilość prokolagenu III wzrasta o 270% w ciągu 2 tygodni, przy dawce 3 mg / kg masy ciała).

Według badań Pärssinen M. I wsp. z 2000 r. sterydy anaboliczno-androgenne zwiększają syntezę kolagenu typu I oraz III. Stwierdzono to poprzez badanie krwi, moczu 17 mężczyzn w trakcie „cyklu” i poza nim - w obu przypadkach ustalono:

  • ilość C-końcowego propeptydu prokolagenu typu I (PICP)
  • C-końcowego telopeptydu kolagenu typu I (ICTP)
  • aminokońcowego propeptydu prokolagenu typu III (PIIINP)

„Poziom PICP odzwierciedla liczbę nowo powstałych cząsteczek kolagenu. Poza kośćmi wytwarzany jest też w innych tkankach, w których odbywa się synteza kolagenu typu I”. W trakcie brania SAA, poziomy PICP, ICTP oraz PIIINP były znacząco zwiększone.

Kolejne badanie 

Według innych badań oxandrolone może zwiększyć o 50% ilość kolagenu w ranie. Jednakże niekoniecznie badania na zwierzętach znajdą przełożenie na ludzi. Na zakończenie: proszę nie pytać mnie, czy boldenone, trenbolone czy podobne środki weterynaryjne zwiększą syntezę kolagenu – bo o tym nie znalazłem żadnych danych. I nikt nie prowadzi podobnych badań na ludziach, z oczywistych powodów. Jeśli chodzi o preparaty stosowane w medycynie, takie jak nandrolone decanoate czy testosteron, badania przynoszą sprzeczne rezultaty, a ich wyniki są mgliste.

Według badania Kanayama G i wsp. w grupie użytkowników SAA odnotowano 17% wskaźnik kontuzji w górnej części ciała (uszkodzenia ścięgien, zerwania), w grupie osób trenujących bez farmakologii – zero (należy uwzględnić, iż nie jest to badanie na zbyt szeroką skalę, stąd takie, a nie inne wyniki. Raczej sygnalizuje problem, a nie daje wiążących odpowiedzi). Dla dolnej części ciała ryzyko było podobne – nieważne czy te osoby używały sterydów anaboliczno-androgennych czy też nie.

Referencje:

  • Rafał Studnicki1, Rita Hansdorfer-Korzon1, Katarzyna Dymek2, Ewelina Kamińska-Gwóźdź3 „Krioterapia miejscowa jako metoda wspomagająca leczenie pacjentów ze zwyrodnieniem stawu biodrowego”
  • Abubaker AO1, Hebda PC, Gunsolley JN. „Effects of sex hormones on protein and collagen content of the temporomandibular joint disc of the rat” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8648477
  • Ganesan K1, Tiwari M, Balachandran C, Manohar BM, Puvanakrishnan R. “Estrogen and testosterone attenuate extracellular matrix loss in collagen-induced arthritis in rats”. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18931819
  • Maria Rell-Bakalarska „Osteoporoza w reumatoidalnym zapaleniu stawów”
  • Olga Stępień-Wyrobiec, Jarosław Derejczyk, Grzegorz Wyrobiec „Toczeń układowy rumieniowaty u osób w podeszłym wieku” http://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/200903_Geriatria_005.pdf
  • mgr Anna Szeremeta, dr n. farm. Andrzej Głowacki, Prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk „Wydalanie glikozoaminoglikanów z moczem w przebiegu procesu starzenia się ustroju” http://fpn.sum.edu.pl/archiwum/publikacje/2008/publikacja11_nr6_2008.pdf
  • https://www.termedia.pl/Budowa-i-czynnosc-prawidlowej-blony-maziowej,18,19934,0,0.html
  • https://journals.viamedica.pl/forum_zaburzen_metabolicznych/article/view/42559
  • Maciej Krzakowski „Zespoły paranowotworowe” Centrum Onkologii, Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
  • M. Puszczewicz „Objaw Raynauda- problem interdyscyplinarny” https://journals.viamedica.pl/forum_medycyny_rodzinnej/article/viewFile/10235/8735
  • Piotr Adrian Klimiuk, Stanisław Sierakowski, Karol Kita, Bogdan Lewandowski, Elżbieta Kuklewicz „Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów” © Borgis - Nowa Medycyna 2/2002 http://www.czytelniamedyczna.pl/1327,leczenie-choroby-zwyrodnieniowej-stawow.html
  • Wojciech Romanowski, Agata Zdanowska, Mateusz Romanowski „Choroba zwyrodnieniowa stawów -aktualne standardy leczenia” http://forumreumatologiczne.pl/index.php/content/download/748/9188/file/Choroba%20zwyrodnieniowa%20staw%C3%B3w.pdf
  • Zhang W1, Moskowitz RW, Nuki G, Abramson S, Altman RD, Arden N, Bierma-Zeinstra S, Brandt KD, Croft P, Doherty M, Dougados M, Hochberg M, Hunter DJ, Kwoh K, Lohmander LS, Tugwell P. „OARSI recommendations for the management of hip and knee osteoarthritis, Part II: OARSI evidence-based, expert consensus guidelines” https://ac.els-cdn.com/S1063458407003974/1-s2.0-S1063458407003974-main.pdf?_tid=5ed86880-ac36-11e7-be9d-00000aab0f6b&acdnat=1507473697_cf1b7fcd3b50eeb153df1980b47b8c03
  • T.E.McAlindon “OARSI guidelines for the non-surgical management of knee osteoarthritis” https://ac.els-cdn.com/S1063458414000168/1-s2.0-S1063458414000168-main.pdf?_tid=9873e784-ac38-11e7-a149-00000aab0f6c&acdnat=1507474653_2669f73c5d7e902117e68e1f3fce074c
  • Hassager C1, Jensen LT, Pødenphant J, Riis BJ, Christiansen C. “Collagen synthesis in postmenopausal women during therapy with anabolic steroid or female sex hormones” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/2233278
  • http://www.nowinylekarskie.ump.edu.pl/uploads/2012/2/175_2_81_2012.pdf
  • Kwan G, et al. Kidney Int. 1996. ”Effects of sex hormones on mesangial cell proliferation and collagen synthesis”. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/m/pubmed/8887275/
  • https://forums.t-nation.com/t/thoughts-on-test-lowering-collagen-synthesis/203803
  • https://www.theironden.com/forum/threads/aas-effects-on-tendon-strength-collagen-synthesis.12304/
  • Pärssinen M1, Karila T, Kovanen V, Seppälä T. “The effect of supraphysiological doses of anabolic androgenic steroids on collagen metabolism” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10961515
  • http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/c-koncowy-propeptyd-prokolagenu-typu-i-picp-ang-procollagen-i-carboxyterminal-propeptide;5728821.html
  • Robert H. Demling, MD “The Role of Anabolic Hormones for Wound Healing in Catabolic States” https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1501119/
  • Falanga V1, Greenberg AS, Zhou L, Ochoa SM, Roberts AB, Falabella A, Yamaguchi Y. “Stimulation of collagen synthesis by the anabolic steroid stanozolol”. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/9856839
  • Kanayama G1, DeLuca J2, Meehan WP 3rd3, Hudson JI1, Isaacs S2, Baggish A2, Weiner R2, Micheli L3, Pope HG Jr4. Ruptured Tendons in Anabolic-Androgenic Steroid Users: A Cross-Sectional Cohort Study. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26362436
Zawarte treści mają charakter wyłącznie edukacyjny i informacyjny. Starannie dbamy o ich merytoryczną poprawność. Niemniej jednak, nie mają one na celu zastępować indywidualnej porady u specjalisty, dostosowanej do konkretnej sytuacji czytelnika.
Komentarze (0)