k3ho
Zalaczam moj komentarz do ponizszego ciekawego artykulu i mysle ze kazdy z nas powinien zadbac o wlasne zdrowie bo kto to za nas zrobi?
Miażdżyca jest najczęstszą przyczyną zgonów w krajach wysoko rozwiniętych.
W Polsce ponad połowa zgonów jest wynikiem zmian miażdżycowych. Choroba ta rozwija się niezauważalnie przez wiele lat, za to w końcowym etapie jest przyczyną znacznego ograniczenia i przedwczesnego skrócenia aktywności zawodowej ludzi jeszcze stosunkowo młodych.
Tylko wczesne podjęcie działań prewencyjnych może zapewnić lepszą kondycję organizmu w podeszłym wieku, co opłaci się na pewno i nam, i naszej rodzinie, na której, niestety, spoczywa obowiązek opiekowania się chorymi w starszym wieku.TAKZE W KAZDYM POSILKU ZADBAJMY O DOBOR PRODUKTOW ZAWIERAJACYCH PRZECIWUTLENIACZE
Największe znaczenie w prewencji miażdżycy ma zdrowy sposób odżywiania i styl życiaMALO STRESU TZW. CHILLOUT
ORAZ BRAK NALOGOW. Jednym ze wskazań prewencyjnych w „walce z miażdżycą" jest zwiększenie spożycia warzyw i owoców. Wiele witamin i innych związków pochodzenia roślinnego osłania śródbłonek wyścielający tętnice od wewnątrz przed uszkodzeniem. Witaminy i fitozwiązki neutralizują ataki wolnych rodników na ścianki naczyń, osłaniają przed utlenieniem cholesterol i lipidy obecne we krwi, zmniejszają wewnątrznaczyniowe stany zapalne, hamują agregację płytek krwi; a w konsekwencji zapobiegają inicjacji i rozwojowi miażdżycy. Takie działanie wykazują antyoksydanty: witamina A, zwłaszcza jej roślinna prowitamina - beta-karoten, witamina C, witamina E, flawonoidy i inne związki polifenolowe.
Narastanie płytki miażdżycowej zmniejszającej światło tętnic jest wywoływane przez liczne czynniki.
Badania doświadczalne, kliniczne i epidemiologiczne wskazują na dominującą rolę wolnych rodników i produktów utleniania cholesterolu i lipidów jako głównych czynników sprawczych narastania blaszki miażdżycowej.
Ważnym czynnikiem w rozwoju miażdżycy są występujące w osoczu lipoproteiny o niskiej gęstości - cholesterol LDL.
Cholesterol ten znany pod potoczną nazwą - zły cholesterol - stosunkowo łatwo ulega utlenianiu i oksydatywnym modyfikacjom, co ułatwia osadzanie się tłuszczów i cholesterolu na ściankach tętnic.
Utlenianie się cholesterolu LDL wywoływane jest zwykle pod wpływem intruza, jakim są wolne rodniki.
Utleniony przez wolne rodniki cholestrol LDL do postaci - (oxyLDL) jest uznawany za ważny czynnik promiażdżycowy. Utlenianie frakcji cholesterolu LDL polega na peroksydacji reszt nienasyconych kwasów tłuszczowych zawartych w fosfolipidach i estrach cholesterolu indukowanej przez wolne rodniki tlenowe.
Miażdżyca rozwija się jako narastająca degeneracja komórek śródbłonka tętnic, mięśniówki gładkiej i wypaczonej roli makrofagów.
Makrofagi i miocyty gładkie przejmują zmodyfikowany cholesterol LDL i przekształcają się w komórki piankowate naładowane cholesterolem i lipidami, które stanowią jeden z głównych składników blaszki miażdżycowej. Powstawanie komórek piankowatych nasila się ze wzrostem stężenia w osoczu oxyLDL. W patogenezie miażdżycy istotną rolę odgrywa również agregacja płytek krwi, co prowadzi często do zakrzepów wewnątrznaczyniowych.
Udowodnienie udziału wolnych rodników w rozwoju miażdżycy stwarza konieczność poszukiwania przeciwutleniaczy, jako potencjalnych czynników ochrony.
Komórki organizmu posiadają fizjologiczne mechanizmy antyoksydacyjne. Usuwanie wolnych rodników odbywa się z udziałem tzw. enzymów antoksydacyjnych. Należą do nich: dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza, peroksydaza, reduktaza glutationowa i transferaza glutationowej.
Do obrony przeciwrodnikowej organizm może również wykorzystywać inne przeciwutleniacze wewnątrzustrojowe (endogenne) np:
kwas moczowy, sperminę, bilirubinę, cysternę.
Jak też przeciwutleniacze pozyskiwane z pokarmów - tzw. egzogenne np:
Witaminę C (kwas askorbinowy; witaminę A (alfa-tokoferol, beta-karoten); oraz związki polifenolowe, zwłaszcza silne przeciwutleniacze, jaki są substancje roślinne - flawonoidy. Dostarczanie przeciwutleniaczy pokarmowych zwiększa dodatkowo obronę organizmu przed rozwojem miażdżycy.
Badania doświadczalne, kliniczne i epidemiologiczne wskazują jednoznacznie na duży udział witamin A, C, E i fitozwiązków (zwł.flawonoidów) zawartych w diecie w zapobieganiu rozwojowi miażdżycy, a nawet leczeniu niedokrwiennej choroby serca.
Odwrotnie - niskie stężenie witamin antyoksydacyjnych i fitozwiązków w surowicy zwiększa zagrożenie niedokrwienną chorobą serca u ludzi. Znalazło to potwierdzenie w badaniach Ziemlańskiego i wsp., (1995), w których wykazano niskie stężenie tych witamin w surowicy krwi pacjentów po zawale serca w porównaniu z ich poziomem u osób zdrowych. Udokumentowano, że suplementacja diety w dłuższym przedziale czasu witaminami C, E i beta-karotenem hamuje rozwój miażdżycy. Wszystko to wskazuje na odwrotną zależność pomiędzy stężeniem niektórych antyoksydantów w osoczu a częstotliwością zgonów spowodowanych niedokrwienną chorobą serca.
WITAMINY ANTYOKSYDANTY ZAPOBIEGAJĄ MIAŻDŻYCY
Witamina C obniża zawartość cholesterolu całkowitego i cholesterolu w LDL, podwyższa poziom HDL oraz zmniejsza zdolność agregacji płytek i zawartość fibrynogenu w osoczu.
Wykazano, że niedobory witaminy C są jednym z czynników sprzyjających zmianom degeneracyjnym i miażdżycowym tętnic (aterogennym). Niedobór witaminy C kojarzy się również ze wzrostem ciśnienia tętniczego, które wpływa destrukcyjnie na tętnice, natomiast wysycenie organizmu witaminą C obniża je. Witamina C uczestniczy w syntezie kolagenu WAZNA WIADOMOSC DLA TRENUJACYCH
wzmacniającego naczynia krwionośne, zapewnia ciągłość śródbłonka.
Przeciwmiażdżycowe działanie witaminy C wynika z unieczynniania przez nią wolnych rodników tlenowych.
Jest ich „zmiataczem", przez co chroni skutecznie błony przed peroksydacją lipidów błonowych i oszczędza w nich zasoby witaminy E. Witamina C zapobiega również utlenianiu cholesterolu LDL (najefektywniej działa z witaminą E). W warunkach stresu oksydacyjnego skutecznie eliminuje nadmiar tlenku azotu (EDRF - endothelium derived relaxing factor) do ilości zapewniających jego relaksujące działanie na mięśniówkę tętnic, co normalizuje ciśnienie krwi i zmniejsza zagrożenie udarem mózgu i niedokrwienną chorobą serca.
W naszym kraju jest ciągle dość powszechne niedostateczne spożycie witaminy C i innych witamin w dziennych racjach pokarmowych. Dotyczy to różnych grup wieku, a zwłaszcza ludzi starych.
Wydawałoby się, że nie powinno tak być, ponieważ podstawowym źródłem witaminy C i innych witamin w diecie są warzywa i owoce dostępne w naszym kraju. Bardzo duże ilości witaminy C występują w natce pietruszki, brukselce, brokułach, kalafiorze, kapuście czerwonej, białej i papryce. Najbogatszym źródłem witaminy C w rodzimych owocach są czarne porzeczki (ok. 180-200 mg w 100 g), następnie truskawki, czerwone i białe porzeczki. Znaczne ilości tej witaminy występują w cytrynach, kiwi, pomarańczach, grejpfrutach, mandarynkach. Pozostałe owoce bardzo często spożywane w codziennej diecie w różnych porach roku, są już zdecydowanie uboższe w witaminę C (czereśnie, wiśnie, jabłka, morele, śliwki, gruszki, brzoskwinie) Z badań wykonanych w Polsce wynika, że głównym źródłem witaminy C w dziennej racji pokarmowej są na pierwszym miejscu ziemniaki, potem owoce i warzywa.
Witamina E osłania cholesterol LDL przed utlenianiem.
Witamina E wygasza tlen singletowy, wychwytuje wolne rodniki nadtlenkowe i nadtlenki lipidowe. Dzięki temu hamuje niekorzystną dla ścian tętnic modyfikację wolnych kwasów tłuszczowych w lipoproteinach i strukturach błon komórkowych - tzw. peroksydację. Niedobór witaminy E powoduje zaburzenia agregacji płytek krwi. U osób spożywających większe ilości witaminy E stwierdzono zdecydowanie mniejsze zmiany miażdżycowe.
Głównym źródłem witaminy E są tłuszcze roślinne, produkty zbożowe, warzywa. Najwięcej jej jest w kolejności: w oleju słonecznikowym, rzepakowym, kukurydzianym, sojowym. Ważnym źródłem witaminy, ze względu na wielkość ich spożycia w codziennej diecie są produkty zbożowe. Najmniej tej witaminy (poniżej 0,5 mg w 100 g) jest w mleku i jego produktach. Źródłem witaminy E w dziennych racjach pokarmowych w Polsce są przede wszystkim tłuszcze (ok. 60% całkowitego dziennego spożycia), 16% witaminy E pochodzi z produktów zbożowych, a tylko 8 % z warzyw.
Dla skutecznego działania antyoksydacyjnego witaminy E są niezbędne jest współdziałanie witaminy C i A, glutationu i ubichinonu.
Powyższe związki są potrzebne dla wzmocnienia działania witaminy E i jej regeneracji. Ich niedobór zwiększa zapotrzebowanie na witaminę E.
Naturalnymi związkami o działaniu przeciwmiażdżycowym są karotenoidy, zwłaszcza wszechobecny w warzywach pomarańczowy barwnik beta-karoten (prowitamina A), jak też inny silny przeciwutleniacz - likopen WIECEJ TU:https://www.sfd.pl/temat235578/.
Związki te, transportowane w krwi przez lipoproteiny, zapobiegają utlenianiu LDL. Jest to tylko jeden z mechanizmów zapobiegania miażdżycy. Beta-karoten i likopen wyłapują aktywnie tlen singletowy, zmiatają rodniki, hamują peroksydację lipidów w tkankach, w których jest niskie ciśnienie parcjalne tlenu. Niski poziom karotenoidów w osoczu zwiększa zagrożenie zawałem serca, udarem mózgu, choroba niedokrwienną.
Źródłem witaminy A są produkty roślinne i zwierzęce. W produktach roślinnych występuje ona w postaci karotenoidów (prowitaminy A), w produktach zwierzęcych w postaci retinolu i jego pochodnych.
Najbardziej rozpowszechnione w roślinach i najważniejsze dla naszego organizmu są wspomniane już - beta-karoten i likopen. Witamina A (retinol), znajdująca się w produktach pochodzenia zwierzęcego (podroby, zwłaszcza wątroba, ryby (tuńczyk), jaja, masło) jest znacznie lepiej przyswajalna przez organizm niż karotenoidy.
Bogatym źródłem karotenoidów są warzywa: marchew, natka pietruszki, szpinak, czerwona papryka, pomidory.
Najmniej beta-karotenu - prowitaminy A zawiera kapusta biała, ogórki, korzeń pietruszki.
Z owoców najwięcej beta-karotenu zawierają morele i brzoskwinie.
Pozostałe owoce np. śliwki, wiśnie, arbuzy, pomarańcze, nektarynki, mandarynki, jabłka, gruszki i inne zawierają zdecydowanie mniej beta-karotenu. Likopen jest zawarty w pomidorach i ich przetworach oraz w grejpfrutach. Warzywa bogate w beta-karoten w dziennych racjach pokarmowych dostarczają ponad 80% prowitaminy A, natomiast owoce tylko 5%. Najwięcej retinolu w dziennej racji pokarmowej, ok. 80%, dostarczają mięso i przetwory mięsne oraz tłuszcze zwierzęce. TO TLUMACZY ZELAZNE ZDROWIE ESKIMOSOW, POMIJAJAC OMEGA 3
W codziennym pożywieniu jest również wiele innych naturalnych składników, wywierających korzystny ochronny wpływ na układ krwionośny.
Działanie obniżające poziom tłuszczów, w tym cholesterolu (hipoglikemiczne) i obniżające poziom nadmiernego ciśnienia tętniczego krwi (hipotensyjne) wykazują: alkilodisulfidy, flawonoidy, izoprenoidy, di- i triterpeny, alkaloidy, glikozydy i inne. Do naturalnych związków obniżających poziom cholesterolu w krwi zalicza się: fitosterole (b-sitosterol), disulfidy, indole, saponiny, białka soi i inne.
ROŚLINNE FLAWONOIDY CHRONIĄ PRZED MIAŻDŻYCĄ
Najbardziej efektywnymi w walce z miażdżycą substancjami są roślinne polifenole - zwłaszcza ich grupa znana pod nazwą flawonoidy.
Źródłem ich są owoce, warzywa, herbata, kawa WIECEJ TUTAJ https://www.sfd.pl/temat233897/ i wino, zwłaszcza czerwone. Dzienne spożycie tych związków waha się od kilku mg do 1 g. Zależy to od ilości spożywanych warzyw i owoców. Z roku na rok wzrasta, również w Polsce, spożycie łatwo dostępnych preparatów zawierających flawonoidy (paraleki, odżywki z owoców cytrusowych DOBRA JEST ACEROLA, wyciągi ze skórek i nasion winogron, grejpfrutów, z czarnej jagody i aronii). Soki owocowe dostarczają ok. 25% flawonoidów spożywanych przez człowieka.
Flawonoidy wykazują wiele cennych dla zdrowia właściwości farmakologicznych i biologicznych. Są silnymi przeciwutleniaczami i ich przeciwutleniającym właściwościom przypisuje się działanie przeciwmiażdżycowe.
Wykazują nie tylko zdolność do „zmiatania" wolnych rodników, ale i do izolowania i neutralizowania w ustroju nadmiaru ciężkich metali , czyli do tzw. chelatowania metali (głównie żelaza). Ogranicza to chemiczną zdolność jonów metali do tworzenia toksycznych wolnych rodników.
Działanie antoksydacyjne flawonoidów w organizmie polega również na hamowaniu utleniania endogennych antyoksydantów (witaminy E, kwasu askorbinowego, glutationu i innych związków) w procesach oksydacyjnych.
Wiele danych wskazuje na wzajemne oddziaływanie flawonoidów i witaminy C na organizmy żywe. Szczególnie takie flawonoidy jak: kwercetyna i rutyna pełnią funkcje antyoksydantów w stosunku do witaminy C. Wykazano, że opóźniają one przekształcenie askorbinianu do dehydroaskorbininu i ochraniają przed działaniem wolnych rodników. Z kolei kwas askorbinowy hamuje oksydatywne przemiany flawonoidów i przedłuża ich ochronne działanie.
Flawonoidy znalazły zastosowanie w leczeniu chorób układu krążenia (kruchość naczyń kapilarnych, schorzenia żył np. o charakterze zakrzepowo-zatorowym). Badania kliniczne potwierdziły przydatność związków flawonoidowych w leczeniu choroby niedokrwiennej mięśnia sercowego. Rutyna i jej pochodne półsyntetyczne zostały wprowadzone do lecznictwa jako środki (leki) regulujące przepuszczalność naczyń włosowatych i poprawiające krążenie obwodowe. Znane i udokumentowane jest działanie ochronne takich flawonoidów, jak hyperozyd i witeksyna na mięsień sercowy oraz ich działanie ochronne w stosunku do witaminy C i innych związków łatwo ulegających utlenianiu.
Rosnące zainteresowanie wzbudzają flawonoidy pochodzące z miłorzębu (Ginkgo biloba).
Flawonoidy z Ginkgo biloba rozszerzając naczynia krwionośne i zapobiegając agregacji płytek krwi chronią komórki i tkanki przed szkodliwym wpływem niedotlenienia. Wyciąg z miłorzębu jest skuteczny w leczeniu zaburzeń krążenia zarówno mózgowego jak i obwodowego - np. w nogach zaatakowanych miażdżycą.
Flawonoidy obecne w diecie pobudzają syntezę śródbłonkowego tlenku azotu.
Tlenek azotu zmniejsza napięcie mięśniówki gładkiej naczyń krwionośnych. Rozszerza to tętnice i ułatwia przepływ krwi; zmniejsza jednocześnie ciśnienie tętnicze oraz wysiłek tłoczącego krew serca.
Flawonoidy hamują również agregację płytek krwi wykazując podobne działanie, jak kwas acetylosalicylowy, nie wykazując przy tym jego działań niepożądanych.
To z kolei zmniejsza zagrożenie zakrzepami wewnątrznaczyniowymi. W warunkach patologicznych, kiedy dochodzi do syntezy nadmiernych ilości tlenku azotu BOOSTERY NO2 i innych rodników (stany zapalne) niektóre z flawonoidów (np. z liści miłorzębu) wykazują właściwości zmiatania nadmiaru tych związków. PODCZAS CYKLU ZE STACKAMI NALEZY PAMIETAC O ODPOWIEDNIEJ SUPLEMENTACJI ZLOZONEJ Z PRZECIWUTLENIACZY
W badaniach epidemiologicznych wykazano odwrotną zależność pomiędzy wysokim spożyciem flawonoidów zawartych w warzywach i owocach, a nawet w winie z czerwonych winogron DOBRA WIADOMOSC DLA LUBIACYCH PROCENTY(CZYLI DLA MNIE
)a częstością choroby niedokrwiennej serca.
Wyjaśnia to najlepiej zjawisko tzw. francuskiego paradoksu polegające na tym, że w rejonie Morza Śródziemnego, nawet przy dużym spożyciu lipidów, śmiertelność ludzi z powodu np. choroby niedokrwiennej serca jest dużo niższa niż w innych krajach np. USA. Tłumaczyć to można wysokim spożyciem warzyw i owoców oraz obfitego we flawonoidy czerwonego wina, które jest elementem codziennego spożycia w tym rejonie.
Dieta śródziemnomorska zapobiega miażdżycy.
Tego typu dieta dostarcza do organizmu wielu naturalnych związków o bardzo korzystnym działaniu na organizm - tokoferole, karotenoidy, kwas askorbinowy, liczne związki polifenolowe, w tym wspomniane flawonoidy. Związki flawonoidowe hamują peroksydację lipidów błon komórkowych, utlenianie frakcji LDL, stymulują powstawanie tlenku azotu w śródbłonku, hamują agregację płytek krwi. Zapobiega to powstawaniu blaszek miażdżycowych i zakrzepów.
Efekt przeciwmiażdżycowego działania flawonoidów polega na usuwaniu z krwi powstałych już reaktywnych form tlenu - wolnych rodników i zapobieganiu ich tworzeniu.
Jest to możliwe dzięki hamowaniu przez flawonoidy enzymów związanych z generowaniem wolnych rodników. Są to takie enzymy jak: lipooksygenaza, cyklooksygenaza i oksydaza ksantynowa. Zmniejszając ilość wolnych rodników tlenowych flawonoidy chronią przed utlenieniem różne frakcje cholesterolu, zwłaszcza LDL, aktywują syntezę prostacyklin i wykazują działanie antyagregacyjne. Również działanie chelatujące wielu flawonoidów zapobiega utlenianiu lipoprotein osocza. Oprócz tego flawonoidy wspólnie z witaminą C biorą udział w tworzeniu poprzecznych wiązań pomiędzy łańcuchami polipeptydowymi włókien kolagenu i w ten sposób uelastyczniają i wzmacniają naczynia krwionośne. NALEZY PAMIETAC O LACZENIU SUPLEMENTOW DIETY Z POSILKIEM, PONIEWAZ RAZEM DZIALAJ O WIELE EFEKTYWNIEJ NIZ OSOBNO
Dieta bogata w flawonoidy osłania naczynia przed degeneracją, uszkodzeniami i miażdżycą.
Wpływa na utrzymywanie prawidłowego poziomu tłuszczów we krwi i może skutecznie zapobiegać następstwom i komplikacjom zmian miażdżycowych. Wydaje się więc zasadne uznanie flawonoidów za istotne czynniki w prewencji chorób układu krążenia.
Roślinne składniki diety zmniejszają procesy prooksydacyjne w organizmie i blokują tworzenie rodników tlenowych i nadtlenków lipidowych.
Witaminy, flawonoidy utrzymują antyoksydacyjną homeostazę organizmu. Ma to szczególne znaczenie w zapobieganiu miażdżycy. Dieta bogata w składniki przeciwutleniające zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu na poziomie komórkowym i pozakomórkowym. Istnienie tych związków w diecie, a zwłaszcza zachowanie odpowiedniego poziomu ich spożycia są, jak się wydaje, bardzo ważnym elementem w profilaktyce powstawania chorób serca i naczyń krwionośnych. Potwierdzają to badania epidemiologiczne, które wykazały zależność między spożywaniem jarzyn, owoców, soków, a zagrożeniem schorzeniami sercowo-naczyniowymi. Działanie ochronne antyoksydantów żywieniowych/pokarmowych jest szczególnie ważne we wczesnych stadiach rozwoju miażdżycy.
Hanna Czeczot
Bibliografia
1. Chopra M., Thurnham D.I.: Antioxidants and lipoprotein metabolism. Proc. Nutr. Soc., 1999, 58(3), 663-667.
2. Keevil J.G., Osman H.E., Reed J.D., Folts J. D.: Grape juice, but not orange juice or grapefruit juice, inhibits human platelet aggregation. J. Nutr., 2000, 130(1), 53-56.
3. Fremont L., Belguendouz L., Delpal S.: Antioxidant activity of reseveratrol and alcohol - free wine polyphenols related to LDL oxidation and polyunsaturated fatty acids. Life Sci., 2000, 64(26), 2511-2521.
4. Frankel E.N., Kanner J., German J.B., Parks E., Kinsella J.E.: Inhibition of oxidation of human low-density lipoprotein by phenolic substances in red wine. Lancet, 1993, 341, 454-457.
5. Gonet B.: Wolne rodniki i antyoksydanty w zdrowiu i chorobie. Czynniki Ryzyka, 1996, 1, 11, 5 -14.
6. Hatta A., Frei B.: Oxidative modification and antioxidant protection of human low density lipoprotein at high and low oxygen partial pressures. J. Lipid Res.,1995, 36, 2383-2393.
7. Heller F.R., Descamps O., Hondekijn J.C.: LDL oxidation therapeutic perspectives. Atherosclerosis, 1998, 137, Supp., 25-31.
8. Knapik - Czajka M.: Rola wybranych antyoksydantów pokarmowych w ochronie frakcji LDL przed utlenieniem. Bromat. Chem. Toksykol., 1998, 2, 93-99.
9. Kromhout D.: Fatty acids, antioxidants, and coronary heart disease from an epidemiological perspective. Lipids, 1999, 34, 27-31.
10. Nadolna I.: Spożycie witamin z racjami pokarmowymi. Nowa Medycyna, 1995, (11), 18-23.
11. Robak J., Gryglewski R.J.: Bioactivity of flavonoids. Pol. J. Pharmacol., 1996, 48, 555-564.
12. Wang HX., Ng T.B.: Natural products with hypoglycemic, hypotensive, hypocholesterolemic, antiatherosclerotic and antithrombotic activities. Life Sci., 1999, 65(25), 2663-2677.
13. Wartanowicz M., Ziemlański Ś.: Stres oksydacyjny oraz mechanizmy obronne. Żywienie Człowieka i Metabolizm, 1999, 26(1), 67-79.
14. Ziemlański Ś., Wartanowicz M., Paneczenko-Kresowska B.: The role of antioxidant vitamins in the prevention and treatment of atherosclerosis. Żyw. Człow., Metab., 1995, 22, (3), 254-262.
15. Ziemlański Ś., Wartanowicz M.: Witaminy antyoksydacyjne. Nowa Medycyna, 1995, 11, 7-12.
16. Ziemlański Ś., Budzyńska-Topolewska J.: Żywienie a starość. Cz. II. Rola witamin i składników mineralnych w procesie starzenia się organizmu. Żyw. Człow. Metab., 1994, 21, 4, 360-368.
Medycyna-Dydaktyka-Wychowanie, 2001, XXXIII, 1-2,66-68
NIE WYMIENIONO TUTAJ JESZCZE WAZNEJ ROLI CEBULI I CZOSNKU A JA DOLACZAM POST O KIELKACH- BOGACTWIE WITAMIN I MINERALOW https://www.sfd.pl/temat183789/
CHCIALEM DODAC JESZCZE SWIETNY ARTYKUL KOPTA https://www.sfd.pl/temat229719/ WARTO PRZECZYTAC
CZYLI "ZDROWY STYL ZYCIA", SPOZYWANIE PRZECIWUTLENIACZY CZYLI PRODUKTOW ICH ZAWIERAJACYCH, UNIKANIE TRANS-IZOMEROW, SPOZYWANIE NIEPRZETWORZONYCH PRODUKTOW, WEGLOWODANOW TYLKO Z NISKIM I SRENIM IG(WYLACZAJAC OKRES OKOLOTRENINGOWY), OLIWY Z OLIWEK https://www.sfd.pl/temat236263/ I OMEGA 3
[ https://www.sfd.pl/temat164189/ ] [ https://www.sfd.pl/temat176732/ ] ORAZ INNYCH PRODUKTOW ZE ZDROWYMI TLUSZCZAMI UMIAREM WE WSZYSTKIM POWINNO ZAPEWNIC NAM ZDROWKO!
JAK KTOS MA COS DO DODANIA TO NIECH DODAJE DO BAZY ZMIATACZY WOLNYCH RODNIKOW
nalezy tez rowniez pamietac o porach dnia w ktorych jest najwiecej wolnych rodnikow, sa to: okres po przebudzeniu i okres powysilkowy a szczegolnie wysilek gdzie zaciagamy dlug tlenowy
Zmieniony przez - k3ho w dniu 2006-03-11 01:40:21
Zmieniony przez - k3ho w dniu 2006-03-11 02:12:03
Miażdżyca jest najczęstszą przyczyną zgonów w krajach wysoko rozwiniętych.
W Polsce ponad połowa zgonów jest wynikiem zmian miażdżycowych. Choroba ta rozwija się niezauważalnie przez wiele lat, za to w końcowym etapie jest przyczyną znacznego ograniczenia i przedwczesnego skrócenia aktywności zawodowej ludzi jeszcze stosunkowo młodych.
Tylko wczesne podjęcie działań prewencyjnych może zapewnić lepszą kondycję organizmu w podeszłym wieku, co opłaci się na pewno i nam, i naszej rodzinie, na której, niestety, spoczywa obowiązek opiekowania się chorymi w starszym wieku.TAKZE W KAZDYM POSILKU ZADBAJMY O DOBOR PRODUKTOW ZAWIERAJACYCH PRZECIWUTLENIACZE
Największe znaczenie w prewencji miażdżycy ma zdrowy sposób odżywiania i styl życiaMALO STRESU TZW. CHILLOUT
ORAZ BRAK NALOGOW. Jednym ze wskazań prewencyjnych w „walce z miażdżycą" jest zwiększenie spożycia warzyw i owoców. Wiele witamin i innych związków pochodzenia roślinnego osłania śródbłonek wyścielający tętnice od wewnątrz przed uszkodzeniem. Witaminy i fitozwiązki neutralizują ataki wolnych rodników na ścianki naczyń, osłaniają przed utlenieniem cholesterol i lipidy obecne we krwi, zmniejszają wewnątrznaczyniowe stany zapalne, hamują agregację płytek krwi; a w konsekwencji zapobiegają inicjacji i rozwojowi miażdżycy. Takie działanie wykazują antyoksydanty: witamina A, zwłaszcza jej roślinna prowitamina - beta-karoten, witamina C, witamina E, flawonoidy i inne związki polifenolowe.
Narastanie płytki miażdżycowej zmniejszającej światło tętnic jest wywoływane przez liczne czynniki.
Badania doświadczalne, kliniczne i epidemiologiczne wskazują na dominującą rolę wolnych rodników i produktów utleniania cholesterolu i lipidów jako głównych czynników sprawczych narastania blaszki miażdżycowej.
Ważnym czynnikiem w rozwoju miażdżycy są występujące w osoczu lipoproteiny o niskiej gęstości - cholesterol LDL.
Cholesterol ten znany pod potoczną nazwą - zły cholesterol - stosunkowo łatwo ulega utlenianiu i oksydatywnym modyfikacjom, co ułatwia osadzanie się tłuszczów i cholesterolu na ściankach tętnic.
Utlenianie się cholesterolu LDL wywoływane jest zwykle pod wpływem intruza, jakim są wolne rodniki.
Utleniony przez wolne rodniki cholestrol LDL do postaci - (oxyLDL) jest uznawany za ważny czynnik promiażdżycowy. Utlenianie frakcji cholesterolu LDL polega na peroksydacji reszt nienasyconych kwasów tłuszczowych zawartych w fosfolipidach i estrach cholesterolu indukowanej przez wolne rodniki tlenowe.
Miażdżyca rozwija się jako narastająca degeneracja komórek śródbłonka tętnic, mięśniówki gładkiej i wypaczonej roli makrofagów.
Makrofagi i miocyty gładkie przejmują zmodyfikowany cholesterol LDL i przekształcają się w komórki piankowate naładowane cholesterolem i lipidami, które stanowią jeden z głównych składników blaszki miażdżycowej. Powstawanie komórek piankowatych nasila się ze wzrostem stężenia w osoczu oxyLDL. W patogenezie miażdżycy istotną rolę odgrywa również agregacja płytek krwi, co prowadzi często do zakrzepów wewnątrznaczyniowych.
Udowodnienie udziału wolnych rodników w rozwoju miażdżycy stwarza konieczność poszukiwania przeciwutleniaczy, jako potencjalnych czynników ochrony.
Komórki organizmu posiadają fizjologiczne mechanizmy antyoksydacyjne. Usuwanie wolnych rodników odbywa się z udziałem tzw. enzymów antoksydacyjnych. Należą do nich: dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza, peroksydaza, reduktaza glutationowa i transferaza glutationowej.
Do obrony przeciwrodnikowej organizm może również wykorzystywać inne przeciwutleniacze wewnątrzustrojowe (endogenne) np:
kwas moczowy, sperminę, bilirubinę, cysternę.
Jak też przeciwutleniacze pozyskiwane z pokarmów - tzw. egzogenne np:
Witaminę C (kwas askorbinowy; witaminę A (alfa-tokoferol, beta-karoten); oraz związki polifenolowe, zwłaszcza silne przeciwutleniacze, jaki są substancje roślinne - flawonoidy. Dostarczanie przeciwutleniaczy pokarmowych zwiększa dodatkowo obronę organizmu przed rozwojem miażdżycy.
Badania doświadczalne, kliniczne i epidemiologiczne wskazują jednoznacznie na duży udział witamin A, C, E i fitozwiązków (zwł.flawonoidów) zawartych w diecie w zapobieganiu rozwojowi miażdżycy, a nawet leczeniu niedokrwiennej choroby serca.
Odwrotnie - niskie stężenie witamin antyoksydacyjnych i fitozwiązków w surowicy zwiększa zagrożenie niedokrwienną chorobą serca u ludzi. Znalazło to potwierdzenie w badaniach Ziemlańskiego i wsp., (1995), w których wykazano niskie stężenie tych witamin w surowicy krwi pacjentów po zawale serca w porównaniu z ich poziomem u osób zdrowych. Udokumentowano, że suplementacja diety w dłuższym przedziale czasu witaminami C, E i beta-karotenem hamuje rozwój miażdżycy. Wszystko to wskazuje na odwrotną zależność pomiędzy stężeniem niektórych antyoksydantów w osoczu a częstotliwością zgonów spowodowanych niedokrwienną chorobą serca.
WITAMINY ANTYOKSYDANTY ZAPOBIEGAJĄ MIAŻDŻYCY
Witamina C obniża zawartość cholesterolu całkowitego i cholesterolu w LDL, podwyższa poziom HDL oraz zmniejsza zdolność agregacji płytek i zawartość fibrynogenu w osoczu.
Wykazano, że niedobory witaminy C są jednym z czynników sprzyjających zmianom degeneracyjnym i miażdżycowym tętnic (aterogennym). Niedobór witaminy C kojarzy się również ze wzrostem ciśnienia tętniczego, które wpływa destrukcyjnie na tętnice, natomiast wysycenie organizmu witaminą C obniża je. Witamina C uczestniczy w syntezie kolagenu WAZNA WIADOMOSC DLA TRENUJACYCH
wzmacniającego naczynia krwionośne, zapewnia ciągłość śródbłonka.
Przeciwmiażdżycowe działanie witaminy C wynika z unieczynniania przez nią wolnych rodników tlenowych.
Jest ich „zmiataczem", przez co chroni skutecznie błony przed peroksydacją lipidów błonowych i oszczędza w nich zasoby witaminy E. Witamina C zapobiega również utlenianiu cholesterolu LDL (najefektywniej działa z witaminą E). W warunkach stresu oksydacyjnego skutecznie eliminuje nadmiar tlenku azotu (EDRF - endothelium derived relaxing factor) do ilości zapewniających jego relaksujące działanie na mięśniówkę tętnic, co normalizuje ciśnienie krwi i zmniejsza zagrożenie udarem mózgu i niedokrwienną chorobą serca.
W naszym kraju jest ciągle dość powszechne niedostateczne spożycie witaminy C i innych witamin w dziennych racjach pokarmowych. Dotyczy to różnych grup wieku, a zwłaszcza ludzi starych.
Wydawałoby się, że nie powinno tak być, ponieważ podstawowym źródłem witaminy C i innych witamin w diecie są warzywa i owoce dostępne w naszym kraju. Bardzo duże ilości witaminy C występują w natce pietruszki, brukselce, brokułach, kalafiorze, kapuście czerwonej, białej i papryce. Najbogatszym źródłem witaminy C w rodzimych owocach są czarne porzeczki (ok. 180-200 mg w 100 g), następnie truskawki, czerwone i białe porzeczki. Znaczne ilości tej witaminy występują w cytrynach, kiwi, pomarańczach, grejpfrutach, mandarynkach. Pozostałe owoce bardzo często spożywane w codziennej diecie w różnych porach roku, są już zdecydowanie uboższe w witaminę C (czereśnie, wiśnie, jabłka, morele, śliwki, gruszki, brzoskwinie) Z badań wykonanych w Polsce wynika, że głównym źródłem witaminy C w dziennej racji pokarmowej są na pierwszym miejscu ziemniaki, potem owoce i warzywa.
Witamina E osłania cholesterol LDL przed utlenianiem.
Witamina E wygasza tlen singletowy, wychwytuje wolne rodniki nadtlenkowe i nadtlenki lipidowe. Dzięki temu hamuje niekorzystną dla ścian tętnic modyfikację wolnych kwasów tłuszczowych w lipoproteinach i strukturach błon komórkowych - tzw. peroksydację. Niedobór witaminy E powoduje zaburzenia agregacji płytek krwi. U osób spożywających większe ilości witaminy E stwierdzono zdecydowanie mniejsze zmiany miażdżycowe.
Głównym źródłem witaminy E są tłuszcze roślinne, produkty zbożowe, warzywa. Najwięcej jej jest w kolejności: w oleju słonecznikowym, rzepakowym, kukurydzianym, sojowym. Ważnym źródłem witaminy, ze względu na wielkość ich spożycia w codziennej diecie są produkty zbożowe. Najmniej tej witaminy (poniżej 0,5 mg w 100 g) jest w mleku i jego produktach. Źródłem witaminy E w dziennych racjach pokarmowych w Polsce są przede wszystkim tłuszcze (ok. 60% całkowitego dziennego spożycia), 16% witaminy E pochodzi z produktów zbożowych, a tylko 8 % z warzyw.
Dla skutecznego działania antyoksydacyjnego witaminy E są niezbędne jest współdziałanie witaminy C i A, glutationu i ubichinonu.
Powyższe związki są potrzebne dla wzmocnienia działania witaminy E i jej regeneracji. Ich niedobór zwiększa zapotrzebowanie na witaminę E.
Naturalnymi związkami o działaniu przeciwmiażdżycowym są karotenoidy, zwłaszcza wszechobecny w warzywach pomarańczowy barwnik beta-karoten (prowitamina A), jak też inny silny przeciwutleniacz - likopen WIECEJ TU:https://www.sfd.pl/temat235578/.
Związki te, transportowane w krwi przez lipoproteiny, zapobiegają utlenianiu LDL. Jest to tylko jeden z mechanizmów zapobiegania miażdżycy. Beta-karoten i likopen wyłapują aktywnie tlen singletowy, zmiatają rodniki, hamują peroksydację lipidów w tkankach, w których jest niskie ciśnienie parcjalne tlenu. Niski poziom karotenoidów w osoczu zwiększa zagrożenie zawałem serca, udarem mózgu, choroba niedokrwienną.
Źródłem witaminy A są produkty roślinne i zwierzęce. W produktach roślinnych występuje ona w postaci karotenoidów (prowitaminy A), w produktach zwierzęcych w postaci retinolu i jego pochodnych.
Najbardziej rozpowszechnione w roślinach i najważniejsze dla naszego organizmu są wspomniane już - beta-karoten i likopen. Witamina A (retinol), znajdująca się w produktach pochodzenia zwierzęcego (podroby, zwłaszcza wątroba, ryby (tuńczyk), jaja, masło) jest znacznie lepiej przyswajalna przez organizm niż karotenoidy.
Bogatym źródłem karotenoidów są warzywa: marchew, natka pietruszki, szpinak, czerwona papryka, pomidory.
Najmniej beta-karotenu - prowitaminy A zawiera kapusta biała, ogórki, korzeń pietruszki.
Z owoców najwięcej beta-karotenu zawierają morele i brzoskwinie.
Pozostałe owoce np. śliwki, wiśnie, arbuzy, pomarańcze, nektarynki, mandarynki, jabłka, gruszki i inne zawierają zdecydowanie mniej beta-karotenu. Likopen jest zawarty w pomidorach i ich przetworach oraz w grejpfrutach. Warzywa bogate w beta-karoten w dziennych racjach pokarmowych dostarczają ponad 80% prowitaminy A, natomiast owoce tylko 5%. Najwięcej retinolu w dziennej racji pokarmowej, ok. 80%, dostarczają mięso i przetwory mięsne oraz tłuszcze zwierzęce. TO TLUMACZY ZELAZNE ZDROWIE ESKIMOSOW, POMIJAJAC OMEGA 3
W codziennym pożywieniu jest również wiele innych naturalnych składników, wywierających korzystny ochronny wpływ na układ krwionośny.
Działanie obniżające poziom tłuszczów, w tym cholesterolu (hipoglikemiczne) i obniżające poziom nadmiernego ciśnienia tętniczego krwi (hipotensyjne) wykazują: alkilodisulfidy, flawonoidy, izoprenoidy, di- i triterpeny, alkaloidy, glikozydy i inne. Do naturalnych związków obniżających poziom cholesterolu w krwi zalicza się: fitosterole (b-sitosterol), disulfidy, indole, saponiny, białka soi i inne.
ROŚLINNE FLAWONOIDY CHRONIĄ PRZED MIAŻDŻYCĄ
Najbardziej efektywnymi w walce z miażdżycą substancjami są roślinne polifenole - zwłaszcza ich grupa znana pod nazwą flawonoidy.
Źródłem ich są owoce, warzywa, herbata, kawa WIECEJ TUTAJ https://www.sfd.pl/temat233897/ i wino, zwłaszcza czerwone. Dzienne spożycie tych związków waha się od kilku mg do 1 g. Zależy to od ilości spożywanych warzyw i owoców. Z roku na rok wzrasta, również w Polsce, spożycie łatwo dostępnych preparatów zawierających flawonoidy (paraleki, odżywki z owoców cytrusowych DOBRA JEST ACEROLA, wyciągi ze skórek i nasion winogron, grejpfrutów, z czarnej jagody i aronii). Soki owocowe dostarczają ok. 25% flawonoidów spożywanych przez człowieka.
Flawonoidy wykazują wiele cennych dla zdrowia właściwości farmakologicznych i biologicznych. Są silnymi przeciwutleniaczami i ich przeciwutleniającym właściwościom przypisuje się działanie przeciwmiażdżycowe.
Wykazują nie tylko zdolność do „zmiatania" wolnych rodników, ale i do izolowania i neutralizowania w ustroju nadmiaru ciężkich metali , czyli do tzw. chelatowania metali (głównie żelaza). Ogranicza to chemiczną zdolność jonów metali do tworzenia toksycznych wolnych rodników.
Działanie antoksydacyjne flawonoidów w organizmie polega również na hamowaniu utleniania endogennych antyoksydantów (witaminy E, kwasu askorbinowego, glutationu i innych związków) w procesach oksydacyjnych.
Wiele danych wskazuje na wzajemne oddziaływanie flawonoidów i witaminy C na organizmy żywe. Szczególnie takie flawonoidy jak: kwercetyna i rutyna pełnią funkcje antyoksydantów w stosunku do witaminy C. Wykazano, że opóźniają one przekształcenie askorbinianu do dehydroaskorbininu i ochraniają przed działaniem wolnych rodników. Z kolei kwas askorbinowy hamuje oksydatywne przemiany flawonoidów i przedłuża ich ochronne działanie.
Flawonoidy znalazły zastosowanie w leczeniu chorób układu krążenia (kruchość naczyń kapilarnych, schorzenia żył np. o charakterze zakrzepowo-zatorowym). Badania kliniczne potwierdziły przydatność związków flawonoidowych w leczeniu choroby niedokrwiennej mięśnia sercowego. Rutyna i jej pochodne półsyntetyczne zostały wprowadzone do lecznictwa jako środki (leki) regulujące przepuszczalność naczyń włosowatych i poprawiające krążenie obwodowe. Znane i udokumentowane jest działanie ochronne takich flawonoidów, jak hyperozyd i witeksyna na mięsień sercowy oraz ich działanie ochronne w stosunku do witaminy C i innych związków łatwo ulegających utlenianiu.
Rosnące zainteresowanie wzbudzają flawonoidy pochodzące z miłorzębu (Ginkgo biloba).
Flawonoidy z Ginkgo biloba rozszerzając naczynia krwionośne i zapobiegając agregacji płytek krwi chronią komórki i tkanki przed szkodliwym wpływem niedotlenienia. Wyciąg z miłorzębu jest skuteczny w leczeniu zaburzeń krążenia zarówno mózgowego jak i obwodowego - np. w nogach zaatakowanych miażdżycą.
Flawonoidy obecne w diecie pobudzają syntezę śródbłonkowego tlenku azotu.
Tlenek azotu zmniejsza napięcie mięśniówki gładkiej naczyń krwionośnych. Rozszerza to tętnice i ułatwia przepływ krwi; zmniejsza jednocześnie ciśnienie tętnicze oraz wysiłek tłoczącego krew serca.
Flawonoidy hamują również agregację płytek krwi wykazując podobne działanie, jak kwas acetylosalicylowy, nie wykazując przy tym jego działań niepożądanych.
To z kolei zmniejsza zagrożenie zakrzepami wewnątrznaczyniowymi. W warunkach patologicznych, kiedy dochodzi do syntezy nadmiernych ilości tlenku azotu BOOSTERY NO2 i innych rodników (stany zapalne) niektóre z flawonoidów (np. z liści miłorzębu) wykazują właściwości zmiatania nadmiaru tych związków. PODCZAS CYKLU ZE STACKAMI NALEZY PAMIETAC O ODPOWIEDNIEJ SUPLEMENTACJI ZLOZONEJ Z PRZECIWUTLENIACZY
W badaniach epidemiologicznych wykazano odwrotną zależność pomiędzy wysokim spożyciem flawonoidów zawartych w warzywach i owocach, a nawet w winie z czerwonych winogron DOBRA WIADOMOSC DLA LUBIACYCH PROCENTY(CZYLI DLA MNIE
)a częstością choroby niedokrwiennej serca.
Wyjaśnia to najlepiej zjawisko tzw. francuskiego paradoksu polegające na tym, że w rejonie Morza Śródziemnego, nawet przy dużym spożyciu lipidów, śmiertelność ludzi z powodu np. choroby niedokrwiennej serca jest dużo niższa niż w innych krajach np. USA. Tłumaczyć to można wysokim spożyciem warzyw i owoców oraz obfitego we flawonoidy czerwonego wina, które jest elementem codziennego spożycia w tym rejonie.
Dieta śródziemnomorska zapobiega miażdżycy.
Tego typu dieta dostarcza do organizmu wielu naturalnych związków o bardzo korzystnym działaniu na organizm - tokoferole, karotenoidy, kwas askorbinowy, liczne związki polifenolowe, w tym wspomniane flawonoidy. Związki flawonoidowe hamują peroksydację lipidów błon komórkowych, utlenianie frakcji LDL, stymulują powstawanie tlenku azotu w śródbłonku, hamują agregację płytek krwi. Zapobiega to powstawaniu blaszek miażdżycowych i zakrzepów.
Efekt przeciwmiażdżycowego działania flawonoidów polega na usuwaniu z krwi powstałych już reaktywnych form tlenu - wolnych rodników i zapobieganiu ich tworzeniu.
Jest to możliwe dzięki hamowaniu przez flawonoidy enzymów związanych z generowaniem wolnych rodników. Są to takie enzymy jak: lipooksygenaza, cyklooksygenaza i oksydaza ksantynowa. Zmniejszając ilość wolnych rodników tlenowych flawonoidy chronią przed utlenieniem różne frakcje cholesterolu, zwłaszcza LDL, aktywują syntezę prostacyklin i wykazują działanie antyagregacyjne. Również działanie chelatujące wielu flawonoidów zapobiega utlenianiu lipoprotein osocza. Oprócz tego flawonoidy wspólnie z witaminą C biorą udział w tworzeniu poprzecznych wiązań pomiędzy łańcuchami polipeptydowymi włókien kolagenu i w ten sposób uelastyczniają i wzmacniają naczynia krwionośne. NALEZY PAMIETAC O LACZENIU SUPLEMENTOW DIETY Z POSILKIEM, PONIEWAZ RAZEM DZIALAJ O WIELE EFEKTYWNIEJ NIZ OSOBNO
Dieta bogata w flawonoidy osłania naczynia przed degeneracją, uszkodzeniami i miażdżycą.
Wpływa na utrzymywanie prawidłowego poziomu tłuszczów we krwi i może skutecznie zapobiegać następstwom i komplikacjom zmian miażdżycowych. Wydaje się więc zasadne uznanie flawonoidów za istotne czynniki w prewencji chorób układu krążenia.
Roślinne składniki diety zmniejszają procesy prooksydacyjne w organizmie i blokują tworzenie rodników tlenowych i nadtlenków lipidowych.
Witaminy, flawonoidy utrzymują antyoksydacyjną homeostazę organizmu. Ma to szczególne znaczenie w zapobieganiu miażdżycy. Dieta bogata w składniki przeciwutleniające zapewnia prawidłowe funkcjonowanie organizmu na poziomie komórkowym i pozakomórkowym. Istnienie tych związków w diecie, a zwłaszcza zachowanie odpowiedniego poziomu ich spożycia są, jak się wydaje, bardzo ważnym elementem w profilaktyce powstawania chorób serca i naczyń krwionośnych. Potwierdzają to badania epidemiologiczne, które wykazały zależność między spożywaniem jarzyn, owoców, soków, a zagrożeniem schorzeniami sercowo-naczyniowymi. Działanie ochronne antyoksydantów żywieniowych/pokarmowych jest szczególnie ważne we wczesnych stadiach rozwoju miażdżycy.
Hanna Czeczot
Bibliografia
1. Chopra M., Thurnham D.I.: Antioxidants and lipoprotein metabolism. Proc. Nutr. Soc., 1999, 58(3), 663-667.
2. Keevil J.G., Osman H.E., Reed J.D., Folts J. D.: Grape juice, but not orange juice or grapefruit juice, inhibits human platelet aggregation. J. Nutr., 2000, 130(1), 53-56.
3. Fremont L., Belguendouz L., Delpal S.: Antioxidant activity of reseveratrol and alcohol - free wine polyphenols related to LDL oxidation and polyunsaturated fatty acids. Life Sci., 2000, 64(26), 2511-2521.
4. Frankel E.N., Kanner J., German J.B., Parks E., Kinsella J.E.: Inhibition of oxidation of human low-density lipoprotein by phenolic substances in red wine. Lancet, 1993, 341, 454-457.
5. Gonet B.: Wolne rodniki i antyoksydanty w zdrowiu i chorobie. Czynniki Ryzyka, 1996, 1, 11, 5 -14.
6. Hatta A., Frei B.: Oxidative modification and antioxidant protection of human low density lipoprotein at high and low oxygen partial pressures. J. Lipid Res.,1995, 36, 2383-2393.
7. Heller F.R., Descamps O., Hondekijn J.C.: LDL oxidation therapeutic perspectives. Atherosclerosis, 1998, 137, Supp., 25-31.
8. Knapik - Czajka M.: Rola wybranych antyoksydantów pokarmowych w ochronie frakcji LDL przed utlenieniem. Bromat. Chem. Toksykol., 1998, 2, 93-99.
9. Kromhout D.: Fatty acids, antioxidants, and coronary heart disease from an epidemiological perspective. Lipids, 1999, 34, 27-31.
10. Nadolna I.: Spożycie witamin z racjami pokarmowymi. Nowa Medycyna, 1995, (11), 18-23.
11. Robak J., Gryglewski R.J.: Bioactivity of flavonoids. Pol. J. Pharmacol., 1996, 48, 555-564.
12. Wang HX., Ng T.B.: Natural products with hypoglycemic, hypotensive, hypocholesterolemic, antiatherosclerotic and antithrombotic activities. Life Sci., 1999, 65(25), 2663-2677.
13. Wartanowicz M., Ziemlański Ś.: Stres oksydacyjny oraz mechanizmy obronne. Żywienie Człowieka i Metabolizm, 1999, 26(1), 67-79.
14. Ziemlański Ś., Wartanowicz M., Paneczenko-Kresowska B.: The role of antioxidant vitamins in the prevention and treatment of atherosclerosis. Żyw. Człow., Metab., 1995, 22, (3), 254-262.
15. Ziemlański Ś., Wartanowicz M.: Witaminy antyoksydacyjne. Nowa Medycyna, 1995, 11, 7-12.
16. Ziemlański Ś., Budzyńska-Topolewska J.: Żywienie a starość. Cz. II. Rola witamin i składników mineralnych w procesie starzenia się organizmu. Żyw. Człow. Metab., 1994, 21, 4, 360-368.
Medycyna-Dydaktyka-Wychowanie, 2001, XXXIII, 1-2,66-68
NIE WYMIENIONO TUTAJ JESZCZE WAZNEJ ROLI CEBULI I CZOSNKU A JA DOLACZAM POST O KIELKACH- BOGACTWIE WITAMIN I MINERALOW https://www.sfd.pl/temat183789/
CHCIALEM DODAC JESZCZE SWIETNY ARTYKUL KOPTA https://www.sfd.pl/temat229719/ WARTO PRZECZYTAC
CZYLI "ZDROWY STYL ZYCIA", SPOZYWANIE PRZECIWUTLENIACZY CZYLI PRODUKTOW ICH ZAWIERAJACYCH, UNIKANIE TRANS-IZOMEROW, SPOZYWANIE NIEPRZETWORZONYCH PRODUKTOW, WEGLOWODANOW TYLKO Z NISKIM I SRENIM IG(WYLACZAJAC OKRES OKOLOTRENINGOWY), OLIWY Z OLIWEK https://www.sfd.pl/temat236263/ I OMEGA 3
[ https://www.sfd.pl/temat164189/ ] [ https://www.sfd.pl/temat176732/ ] ORAZ INNYCH PRODUKTOW ZE ZDROWYMI TLUSZCZAMI UMIAREM WE WSZYSTKIM POWINNO ZAPEWNIC NAM ZDROWKO!
JAK KTOS MA COS DO DODANIA TO NIECH DODAJE DO BAZY ZMIATACZY WOLNYCH RODNIKOW
nalezy tez rowniez pamietac o porach dnia w ktorych jest najwiecej wolnych rodnikow, sa to: okres po przebudzeniu i okres powysilkowy a szczegolnie wysilek gdzie zaciagamy dlug tlenowy
Zmieniony przez - k3ho w dniu 2006-03-11 01:40:21
Zmieniony przez - k3ho w dniu 2006-03-11 02:12:03
Krzysztof Piekarz
LUKI
domer
outsidee
